Chanh leo Việt Nam đang đứng trước cơ hội bứt phá mạnh mẽ khi Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) chính thức mở hoàn toàn tuyến vận chuyển, thay vì giới hạn cửa thông quan như trước đây. Điều này có nghĩa là chanh leo Việt Nam có thể xuất khẩu qua tất cả các cửa khẩu mà GACC cho phép nhập khẩu trái cây.

Việt Nam hiện là một trong những quốc gia sản xuất và xuất khẩu chanh leo lớn trên thế giới, chỉ đứng sau Brazil, Colombia, Ecuador và Peru, với diện tích hơn 12.000 ha và sản lượng 200.000 tấn/năm. Chanh leo Việt Nam được đánh giá cao về chất lượng, được ưa chuộng ở các thị trường khó tính như Thụy Sỹ, Pháp, Hà Lan.

Nghị định thư GACC và những điểm mới quan trọng

Mới đây, Bộ Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam và GACC đã ký kết Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật đối với quả chanh leo tươi xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc. Ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, cho biết Nghị định thư này mang đến nhiều thay đổi tích cực:

• Mở rộng cửa khẩu: Trước đây, chanh leo chỉ được phép đi qua 7 cửa khẩu. Giờ đây, doanh nghiệp có thể xuất khẩu bằng đường biển, đường bộ, miễn là phù hợp với chức năng của từng cửa khẩu.

• Cơ chế hậu kiểm rõ ràng: Trung Quốc sẽ kiểm tra định kỳ các vùng trồng và cơ sở đóng gói đã được cấp mã số. Nếu phát hiện sai phạm, sẽ có quá trình điều tra, yêu cầu khắc phục và chỉ khi đáp ứng đủ điều kiện, quyền xuất khẩu mới được khôi phục. Cơ chế này khác biệt căn bản so với các quy định tạm thời trước đây.

• Tỷ lệ lấy mẫu kiểm tra cụ thể: Quy định tỷ lệ lấy mẫu kiểm tra là 2% mỗi lô hàng. Nếu Việt Nam duy trì chất lượng tốt, tỷ lệ này có thể giảm xuống 1% sau vài năm, giúp tiết kiệm chi phí và tăng hiệu quả chuỗi cung ứng.

• Quản lý mã số vùng trồng: Nhiệm vụ quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói đã được chuyển lại cho Cục Kiểm dịch thực vật. Quy trình cấp mã số vùng trồng do địa phương kiểm tra trực tiếp, cấp mã, sau đó gửi danh sách về Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật để tổng hợp và gửi cho phía Trung Quốc phê duyệt (thường vào các tháng 3, 6, 9).

• Linh hoạt tiêu chuẩn GAP: Phía Trung Quốc mong muốn vùng trồng, cơ sở đóng gói đáp ứng tiêu chuẩn GAP hoặc tương đương. Tuy nhiên, Cục đã đàm phán để duy trì sự linh hoạt, chấp nhận các bằng chứng sản xuất an toàn, truy xuất nguồn gốc, đảm bảo tiêu chí về môi trường, an toàn thực phẩm và phúc lợi xã hội.

Cơ hội và thách thức cho ngành chanh leo Việt Nam

Theo Bộ Công Thương, kim ngạch xuất khẩu chanh leo của Việt Nam năm 2024 đạt trên 44,3 triệu USD. Nghị định thư không chỉ tạo hành lang pháp lý mà còn thúc đẩy doanh nghiệp và người dân chuyển mình theo hướng sản xuất chuẩn hóa, minh bạch, truy xuất rõ ràng.

Thị trường chanh leo toàn cầu còn dư địa rất lớn, với nhu cầu sử dụng tăng bình quân 30%/năm. Việt Nam có nhiều lợi thế cạnh tranh nhờ chất lượng sản phẩm và khả năng chế biến đa dạng.

Tuy nhiên, để phát triển bền vững, ngành chanh leo cần tránh sản xuất theo phong trào. Thay vì chỉ tăng diện tích và sản lượng, cần tập trung tổ chức lại sản xuất, tăng cường liên kết chuỗi giá trị, chuẩn hóa quy trình từ canh tác, thu hoạch đến bảo quản, chế biến, vận chuyển và phân phối nhằm nâng cao chất lượng, giá trị gia tăng và lợi nhuận.

Việc GACC mở cửa hoàn toàn tuyến vận chuyển là một tín hiệu tích cực, nhưng cũng đòi hỏi sự nỗ lực đồng bộ từ các cấp quản lý, doanh nghiệp và người nông dân để duy trì uy tín và chất lượng sản phẩm trên thị trường quốc tế.