Xuất khẩu cà phê và cao su của Việt Nam sang EU đang cho thấy những tín hiệu tích cực. Tuy nhiên, để đảm bảo dòng chảy xuất khẩu không bị gián đoạn, việc tăng tốc hoàn thiện dữ liệu để thích ứng với Quy định chống phá rừng của EU (EUDR) là một vấn đề cấp bách. Đây là thông tin trọng tâm được thảo luận tại cuộc họp do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức vào ngày 26/6 tại Hà Nội, nhằm triển khai các hoạt động hỗ trợ ngành hàng cà phê, cao su thích ứng với EUDR.

Yêu cầu về truy xuất nguồn gốc và dữ liệu "chạm đáy"

Ông Trần Quang Bảo, Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, nhấn mạnh ngành gỗ Việt Nam đã tuân thủ nghiêm ngặt và tích cực hưởng ứng EUDR. Đặc biệt, Hiệp định Đối tác Tự nguyện VPA/FLEGT giữa Việt Nam và EU đã thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc thực thi pháp luật lâm nghiệp và truy xuất nguồn gốc, đặc biệt là yếu tố "có phá rừng hay không". Việt Nam được xếp vào nhóm quốc gia có nguy cơ gây mất rừng thấp do kiểm soát chặt chẽ việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất rừng. Tuy nhiên, ông Bảo cảnh báo rằng chỉ cần vài sai sót cũng có thể dẫn đến cảnh báo, tương tự như trường hợp "thẻ vàng IUU" trong ngành thủy sản.

Ảnh: minh họa (Nguồn: sưu tầm)

Các cơ quan chuyên ngành xác định nhiệm vụ quan trọng nhất từ nay đến cuối năm là hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu tích hợp phục vụ EUDR. Nền tảng thông tin quốc gia này gồm ba cấu phần chính: cơ sở dữ liệu rừng, dữ liệu vùng trồng, và hệ thống truy xuất sản phẩm theo tọa độ đa giác.

Ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế, cho biết Việt Nam hiện được EC phân loại vào nhóm “rủi ro thấp”, giúp giảm tần suất kiểm tra lô hàng xuất khẩu xuống còn 1% (thay vì 3% hoặc 9%). Tuy nhiên, yếu tố cốt lõi để vận hành EUDR là dữ liệu "chạm đáy" – tức dữ liệu từ địa phương, nông hộ, thương lái – phải đầy đủ để doanh nghiệp có thể khai báo hồ sơ truy xuất. Dữ liệu phục vụ EUDR không chỉ là tài nguyên quản lý nhà nước mà còn phải là công cụ để doanh nghiệp sử dụng trực tiếp. Việc quản lý và chia sẻ dữ liệu cần đồng bộ, minh bạch nhưng vẫn đảm bảo bảo mật thông tin. Vụ Hợp tác quốc tế đề xuất làm việc trực tiếp với các tỉnh sau khi sáp nhập vào tháng 7 tới để đảm bảo kết nối thông suốt từ trung ương đến cơ sở.

Đảm bảo xuất khẩu không gián đoạn trước 2026

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung nhấn mạnh thời gian không còn nhiều từ nay đến đầu năm 2026, do đó cần chuyển từ giai đoạn thí điểm sang thực thi toàn diện EUDR. Ông khẳng định cà phê, cao su, gỗ là ba nhóm hàng chủ lực phải được xuất khẩu thông suốt, không để bất kỳ lý do nào cản trở.

Để đạt được mục tiêu này, cần:

• Hoàn thiện hệ thống phần mềm và dữ liệu nền, bao gồm số liệu diện tích, bản đồ tọa độ, thông tin hộ trồng và thương lái, sản lượng, phục vụ truy xuất toàn trình.

• Tổ chức tập huấn, tuyên truyền sâu rộng tại các địa phương, đặc biệt là vùng trọng điểm cà phê và cao su. Việc triển khai cần linh hoạt, phù hợp với quá trình sáp nhập chính quyền cấp huyện và xã từ tháng 7/2025.

• Tổng hợp đầy đủ số liệu liên quan đến cao su, nhất là nhóm tiểu điền, để xây dựng bộ dữ liệu nền cho hệ thống mới.

• Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cần làm đầu mối phối hợp với địa phương và doanh nghiệp để thúc đẩy liên kết chuỗi, hỗ trợ nông hộ.

Hiện IDH đang tài trợ triển khai thí điểm hệ thống với diện tích 137.000 ha cà phê tại Tây Nguyên, hướng đến mở rộng lên 462.000 ha (80% tổng diện tích vùng cà phê trọng điểm). Tuy nhiên, đối với cao su, đặc biệt là vùng tiểu điền, hiện chưa có nguồn tài trợ. Do đó, ông Hoàng Trung giao Vụ Hợp tác Quốc tế cùng tổ chức IDH và các dự án liên quan thành lập tổ công tác chuyên trách về EUDR, vừa hỗ trợ kỹ thuật, vừa làm đầu mối đối thoại chính thức với EU để phản ánh đặc thù của chuỗi cung ứng phân tán.

Ông Hoàng Trung khẳng định mục tiêu cuối cùng là đảm bảo đến ngày 1/1/2026, việc xuất khẩu ba nhóm hàng chủ lực cà phê, cao su và gỗ sang EU phải diễn ra trơn tru, không bị gián đoạn, với tất cả điều kiện về truy xuất, dữ liệu, hồ sơ và kỹ thuật được hoàn thiện trước thời điểm này.