Thuế thu nhập cá nhân: Đánh trên lợi nhuận, không chỉ doanh thu

Chính sách mới bổ sung cách tính thuế thu nhập cá nhân (TNCN) theo lợi nhuận = doanh thu – chi phí, áp dụng cho hộ kinh doanh có thể xác định được chi phí đầu vào.

Cụ thể:

• Hộ có doanh thu dưới 3 tỷ đồng/năm, xác định được chi phí đầu vào:
  → Chịu thuế suất 15% trên phần lãi (doanh thu – chi phí).
  Mức này tương đương ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp dành cho doanh nghiệp siêu nhỏ có doanh thu tương đương.

• Hộ có doanh thu 3–50 tỷ đồng/năm:
  → Chịu thuế suất 17% trên lợi nhuận.

• Hộ có doanh thu trên 50 tỷ đồng/năm:
  → Chịu thuế suất 20% trên lợi nhuận.

Trường hợp:

• Hộ có doanh thu dưới 3 tỷ đồng/năm nhưng không xác định được chi phí
  → Tiếp tục nộp thuế TNCN theo tỷ lệ % trên doanh thu như hiện nay, từ 0,5–2% tùy ngành nghề.
  Tuy nhiên, doanh thu tính thuế được trừ trước phần 500 triệu đồng (ngưỡng không chịu thuế mới) rồi mới áp dụng tỷ lệ.

Thuế VAT: Vẫn tính theo doanh thu, giữ bảng tỷ lệ như cũ

Theo bà Lê Thị Duyên Hải, Phó Tổng thư ký Hội Tư vấn thuế, với thuế giá trị gia tăng (VAT):

• Hộ kinh doanh chuyển sang kê khai vẫn nộp VAT theo doanh thu,

• Tỷ lệ tính thuế VAT theo ngành nghề không thay đổi so với trước,

• Áp dụng cho hộ kinh doanh có doanh thu từ 500 triệu đến trên 50 tỷ đồng/năm.

Công thức chung:

Thuế VAT phải nộp = Doanh thu tính thuế VAT × Tỷ lệ thuế suất theo ngành nghề

Trước đó, Bộ Tài chính từng đề xuất cho một số hộ kinh doanh quy mô lớn được áp dụng phương pháp khấu trừ (VAT đầu ra trừ VAT đầu vào), giống doanh nghiệp. Tuy nhiên, đến hiện tại, nhà điều hành chưa có chủ trương sửa đổi theo hướng này, nên hộ kinh doanh vẫn tính VAT theo tỷ lệ % trên doanh thu.

Ví dụ minh họa: Hộ bán lẻ doanh thu 1 tỷ/năm

Với chính sách mới, từ năm 2026, một hộ kinh doanh bán lẻ hàng hóa có doanh thu 1 tỷ đồng/năm sẽ phải nộp:

Trường hợp 1: Không xác định được chi phí (phổ biến với hộ nhỏ)

• Thuế VAT:

  • Tỷ lệ: 1% trên doanh thu

  • Thuế VAT = 1% × 1 tỷ = 10 triệu đồng/năm

• Thuế TNCN:

  • Tỷ lệ: 0,5% trên doanh thu tính thuế

  • Doanh thu tính thuế = 1 tỷ – 500 triệu (ngưỡng không chịu thuế) = 500 triệu

  • Thuế TNCN = 0,5% × 500 triệu = 2,5 triệu đồng/năm

👉 Tổng thuế phải nộp = 10 triệu (VAT) + 2,5 triệu (TNCN) = 12,5 triệu đồng/năm

Trường hợp 2: Xác định được chi phí đầu vào

Giả sử:

• Doanh thu: 1 tỷ đồng/năm

• Chi phí hợp lệ: 800 triệu đồng/năm
  → Lợi nhuận = 200 triệu đồng

• Thuế VAT:

  • Vẫn 1% × 1 tỷ = 10 triệu đồng/năm

• Thuế TNCN:

  • Thuế suất: 15% trên lợi nhuận (doanh thu < 3 tỷ)

  • Thuế TNCN = 15% × 200 triệu = 30 triệu đồng/năm

👉 Tổng thuế phải nộp = 10 triệu (VAT) + 30 triệu (TNCN) = 40 triệu đồng/năm

Như vậy, nếu chứng minh được chi phí, số thuế TNCN có thể cao hơn hoặc thấp hơn tùy cấu trúc chi phí – nhưng đổi lại, cơ quan thuế nhìn được đúng biên lợi nhuận thực tế của hộ.

Tự kê khai, dùng hóa đơn điện tử và eTax từ 2026

Theo Luật Quản lý thuế (sửa đổi), từ 1/1/2026:

• Hộ và cá nhân kinh doanh tự xác định doanh thu hàng năm để nộp thuế.

• Nếu sử dụng hóa đơn điện tử có mã của cơ quan thuế, hệ thống sẽ:

  • Tự động xác định số thuế VAT và TNCN phải nộp,

  • Cập nhật dữ liệu lên:

    • Ứng dụng thuế điện tử eTax,

    • Cổng dịch vụ công quốc gia,
      → Người nộp thuế có thể theo dõi nghĩa vụ thuế theo thời gian thực.

• Nếu không sử dụng hóa đơn điện tử, hộ kinh doanh tự kê khai và tự tính số thuế phải nộp, dựa trên:

  • Doanh thu thực tế,

  • Bảng tỷ lệ thuế theo ngành nghề,

  • Hoặc lợi nhuận (nếu tính theo lãi).

Hộ bán trên sàn TMĐT: Sàn kê khai và nộp thay

Theo Nghị định 91/2022, với hộ và cá nhân bán hàng trên sàn thương mại điện tử:

• Các sàn TMĐT sẽ kê khai và nộp thuế thay cho cá nhân, hộ kinh doanh.

• Việc tính thiếu, sai nghĩa vụ thuế thuộc trách nhiệm đơn vị quản lý sàn, không phải của từng hộ.

Đại diện Hội Tư vấn thuế đánh giá, cơ chế này:

• Giảm đáng kể thủ tục hành chính, gánh nặng kê khai cho người bán nhỏ lẻ;

• Giúp cơ quan thuế nắm dữ liệu tập trung qua đầu mối là các sàn.

Trong khi đó, với các nền tảng như Facebook, Zalo, TikTok – nơi:

• Nhà cung cấp nước ngoài không trực tiếp thu tiền của người mua,

• Không đóng vai trò như sàn TMĐT nội địa quản lý giao dịch,

thì người kinh doanh phải tự kê khai, tự nộp thuế theo quy định.

Nghĩa vụ dùng hóa đơn điện tử theo ngưỡng doanh thu

Cũng theo Luật Quản lý thuế (sửa đổi):

• Hộ, cá nhân kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên:
  → Bắt buộc sử dụng:

  • Hóa đơn điện tử có mã của cơ quan thuế, hoặc

  • Hóa đơn khởi tạo từ máy tính tiền.

• Hộ có doanh thu dưới 1 tỷ đồng/năm:
  → Không bắt buộc dùng hóa đơn điện tử có mã, nhưng vẫn có thể sử dụng nếu muốn quản lý bài bản hơn.

Việc phổ cập hóa đơn điện tử và dữ liệu số giúp:

• Cơ quan thuế hạn chế “khoán cảm tính”,

• Hộ kinh doanh quản lý doanh thu – chi phí minh bạch hơn,

• Là nền tảng để sau này có thể mở rộng cơ chế tính thuế theo lợi nhuận thực.

Quy mô hộ kinh doanh và đóng góp vào ngân sách

Tính đến cuối năm 2024:

• Cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ và cá nhân kinh doanh;

• Trong đó, khoảng 2,2 triệu hộ hoạt động ổn định (bao gồm hộ khoán và hộ kê khai).

Về đóng góp ngân sách:

• Năm 2024, khu vực hộ, cá nhân kinh doanh đóng khoảng 26.000 tỷ đồng;

• Nửa đầu năm nay, con số này là khoảng 17.000 tỷ đồng.

Chính sách thuế mới vừa hướng đến:

• Nuôi dưỡng nguồn thu,

• Vừa tạo động lực cho hộ kinh doanh:

  • Chuyển đổi sang quản trị bài bản hơn,

  • Nâng cấp dần lên mô hình doanh nghiệp khi đủ điều kiện.

Phương án tính thuế với hộ kinh doanh từ 2026:

Nguồn: Vnexpress