Minh bạch xuất xứ: Phòng tránh nguy cơ điều tra phòng vệ thương mại

Các vụ việc điều tra lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ hàng hóa đang có xu hướng gia tăng, tạo ra rủi ro ngày càng lớn đối với hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp Việt Nam.

Gia tăng mức độ rủi ro từ điều tra thuế, phòng vệ thương mại

Những năm gần đây, thương mại quốc tế chứng kiến làn sóng gia tăng mạnh mẽ các biện pháp phòng vệ thương mại. Theo Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), các nền kinh tế lớn như Hoa Kỳ, Ấn Độ, EU, Canada… đang:

• Sử dụng dày hơn, rộng hơn các công cụ phòng vệ thương mại (chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ),

• Nâng mức độ phức tạp, tinh vi trong điều tra và áp dụng biện pháp.

Đáng chú ý, các vụ điều tra liên quan lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ đối với hàng Việt Nam tăng nhanh:

• Đến nay đã có 39 vụ việc điều tra chống lẩn tránh đối với hàng xuất khẩu từ Việt Nam,

• Phản ánh mức độ rủi ro ngày càng lớn khi xuất khẩu mở rộng sang nhiều thị trường nhờ mạng lưới FTA.

Nếu trước đây, EU gần như không điều tra phòng vệ thương mại hay lẩn tránh thuế với hàng Việt, thì thời gian gần đây:

• Các vụ việc đã bắt đầu xuất hiện, đặc biệt với mặt hàng thép,

• Một số thị trường khác như Ấn Độ, Nam Phi cũng đã khởi xướng điều tra chống lẩn tránh với hàng có xuất xứ Việt Nam.

Theo ông Chu Thắng Trung – Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại, các nhóm mặt hàng có nguy cơ cao bị điều tra chống lẩn tránh hiện nay gồm:

• Thép,

• Gỗ,

• Nhóm sản phẩm công nghiệp chế tạo.

Đặc điểm chung của các ngành này là:

• Chuỗi cung ứng phức tạp,

• Nhiều linh kiện, cấu phần nhập khẩu từ nhiều nguồn khác nhau,

• Dễ bị nghi ngờ là “đi đường vòng” để né thuế.

Đáng lo hơn, quy tắc xuất xứ trong ngành sợi, dệt may đang có xu hướng:

• Bị đẩy lùi sâu hơn về phía nguyên liệu thượng nguồn,

• Đòi hỏi doanh nghiệp phải chứng minh rõ ràng nguồn gốc sợi, vải, nguyên liệu ban đầu, chứ không chỉ dừng ở công đoạn may, cắt, lắp ráp.

Khung pháp lý phòng chống lẩn tránh và gian lận xuất xứ được siết chặt

Trước thực tế rủi ro gia tăng, Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản quan trọng:

• Quyết định 824/QĐ-TTg ngày 4/7/2019
  Phê duyệt Đề án “Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ” (gọi tắt là Đề án 824).

• Nghị quyết 119/NQ-CP ngày 31/12/2019
  Đưa ra một số biện pháp cấp bách để:

  • Tăng cường quản lý nhà nước về phòng, chống gian lận xuất xứ,

  • Ngăn chặn chuyển tải bất hợp pháp hàng hóa.

Sau 6 năm triển khai, Đề án 824 đã:

• Góp phần hoàn thiện thể chế, xây dựng hành lang pháp lý về phòng vệ thương mại và xuất xứ hàng hóa;

• Thiết lập cơ chế cảnh báo sớm với các ngành hàng có nguy cơ cao;

• Tăng cường phối hợp liên ngành trong theo dõi, phát hiện và xử lý vi phạm;

• Nâng cao nhận thức và năng lực ứng phó của doanh nghiệp.

Song song với đó, nhiều văn bản pháp lý quan trọng được ban hành, sửa đổi:

• Nghị định 128/2020/NĐ-CP ngày 19/10/2020
  Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan.

• Thông tư 33/2023/TT-BTC ngày 31/5/2023
  Quy định về xác định xuất xứ hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu.

Những điều chỉnh này tạo nên:

• Hành lang pháp lý rõ ràng, đồng bộ hơn,

• Nâng hiệu lực thực thi trong công tác:

  • Kiểm tra,

  • Xác minh,

  • Xử lý hành vi gian lận xuất xứ, lẩn tránh phòng vệ thương mại.

Minh bạch xuất xứ – “lá chắn” bảo vệ uy tín hàng Việt

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động nhanh, hình thức bảo hộ tinh vi hơn, doanh nghiệp Việt không chỉ đối diện:

• Hàng rào thuế quan,

• Mà còn cả hàng rào “thuế phòng vệ” và điều tra lẩn tránh rất phức tạp.

Vì vậy, khi tham gia xuất khẩu, doanh nghiệp cần:

• Quản trị chặt cả bên trong lẫn bên ngoài doanh nghiệp,

• Kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng,

• Nắm rõ nguồn gốc xuất xứ của nguyên liệu đầu vào và mô hình gia công – lắp ráp.

Doanh nghiệp phải thể hiện:

• Trách nhiệm và vai trò trung tâm trong việc đáp ứng tiêu chí kiểm soát chuỗi cung ứng của nước nhập khẩu,

• Chủ động tìm hiểu, cập nhật quy định về xuất xứ và phòng vệ thương mại ở từng thị trường,

• Tuân thủ nghiêm túc yêu cầu về xuất xứ hàng hóa để tránh bị điều tra và áp thuế cao.

Ông Chu Thắng Trung khuyến nghị doanh nghiệp tập trung vào quản trị chuỗi cung ứng và dữ liệu:

• Quản lý chặt chẽ nguồn gốc, xuất xứ của toàn bộ nguyên liệu,

• Tích hợp thông tin vào một hệ thống quản trị hiện đại,

• Số hóa dữ liệu để:

  • Dễ dàng truy xuất khi có yêu cầu điều tra,

  • Cung cấp được bằng chứng thuyết phục cho cơ quan điều tra nước ngoài về việc tuân thủ đúng quy định.

Các chuyên gia cũng lưu ý:

• Doanh nghiệp cần thường xuyên cập nhật quy định phòng vệ thương mại tại thị trường mục tiêu;

• Xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc nguyên liệu,

• Dịch chuyển dần sang cạnh tranh bằng chất lượng, tuân thủ, uy tín, thay vì chỉ tập trung vào giá rẻ.

Doanh nghiệp cần chiến lược dài hạn, không “ăn xổi” bằng gian lận

Bà Trần Thanh Bình, Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa (Cục Xuất nhập khẩu – Bộ Công Thương), cho rằng trong bối cảnh thị trường toàn cầu nhiều biến động:

• Doanh nghiệp phải chủ động trang bị đầy đủ thông tin,

• Có kế hoạch kinh doanh dài hạn, không chạy theo lợi ích ngắn hạn,

• Tập trung cạnh tranh lành mạnh trong môi trường thị trường mở.

Đặc biệt, doanh nghiệp cần:

• Tuân thủ nghiêm ngặt quy định về xuất xứ,

• Tuyệt đối không tiếp tay cho hành vi gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp,

• Xem việc minh bạch xuất xứ là một phần của chiến lược sống còn, chứ không chỉ là nhiệm vụ của bộ phận chứng từ.

Tiếp tục hoàn thiện thể chế, nâng năng lực giám sát tại địa phương

Để phát huy hiệu quả Đề án 824 và chủ động ứng phó với nguy cơ gia tăng lẩn tránh phòng vệ thương mại trong giai đoạn tới, Cục Phòng vệ thương mại cho rằng cần:

1. Đẩy nhanh rà soát, sửa đổi, hoàn thiện pháp luật

   • Liên quan đến:

     • Phòng vệ thương mại,

     • Quy tắc xuất xứ,

     • Ghi nhãn hàng hóa,

     • Xử lý vi phạm hành chính;

   • Bảo đảm đồng bộ, thống nhất và phù hợp cam kết quốc tế.

2. Nâng cao năng lực cơ quan quản lý tại địa phương

   • Tăng cường kiểm tra, giám sát xuất xứ hàng hóa,

   • Quản lý chặt chẽ hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) – nhất là các dự án có nguy cơ trở thành “trạm trung chuyển” lẩn tránh phòng vệ.

3. Tăng cường kiểm tra thực tế tại cơ sở sản xuất

   • Đặc biệt với doanh nghiệp có:

     • Dấu hiệu rủi ro,

     • Hoạt động gia công, lắp ráp đơn giản,

     • Nằm trong danh sách cảnh báo.

   • Đây là biện pháp quan trọng để ngăn chặn kịp thời hành vi vi phạm,

   • Đồng thời bảo vệ uy tín hàng hóa Việt Nam và lợi ích của đa số doanh nghiệp làm ăn chân chính.

Nguồn: Báo Công Thương